Dotacja Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego na zakup kolekcji monet wczesnośredniowiecznych p. Filipa Wartacza
W grudniu 2024 roku Zakład Narodowy im. Ossolińskich otrzymał od Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego dotację celową o wysokości 1 544 500 złotych na zakup jednej z najlepszych prywatnych kolekcji monet wczesnośredniowiecznych. Licząca 269 obiektów kolekcja zgromadzona została przez p. Filipa Wartacza – numizmatyka i znawcę monet, który przez prawie ćwierć wieku budował swą kolekcję wyszukując i nabywając kolejne okazy na aukcjach oraz od innych zbieraczy. W ten sposób powstał świetny zbiór ukazujący doskonale całość polskiego mennictwa od przełomu X/XI do 2. połowy XIII wieku. Najstarsze monety w kolekcji to właśnie pierwsze polskie numizmaty pochodzące z czasów Bolesława Chrobrego (992–1025), najmłodsze z kolei to szerokie brakteaty śląskie. Najważniejszą grupą w zakupionej kolekcji są monety wczesnopiastowskie pierwszych królów Polski - 22 egzemplarze przypisywane Bolesławowi Chrobremu i dwa z czasów Mieszka II Lamberta (1025–1031)! Wśród monet pierwszego króla Polski należy wyróżnić monety znane i cenione, jak dwie sztuki denara typu PRINCES POLONIE, zarówno typ pierwotny, jak i poprawiany. Jednak na szczególną uwagę zasługują denary typu DVX INCLITVS oraz kolejne denary tego władcy typu KOTISLAVS i BOLIZLAVVS. Ciekawe są również nowo odkryte monety Bolesława Chrobrego, które stanowią kontynuację łańcucha połączeń stempli denara typu PRINCES POLONIA. Kolejnymi ważnymi monetami w nabytej kolekcji są dwa denary Mieszka II, które reprezentują oba znane typy numizmatów tego króla. Kolejne monety stanowią przegląd mennictwa książąt i królów Polski, od Bolesława II Śmiałego (1058–1080) do Bolesława IV Kędzierzawego (1146–1173). Uzupełnieniem do wczesnośredniowiecznych monet piastowskich są denary krzyżowe, zarówno polskie, niemieckie, jak i śląskie, wybijane we Wrocławiu.
Ostatnią grupę stanowią monety śląskie, których w kolekcji p. Wartacza było 109. Na szczególne wyróżnienie zasługuje brakteat księcia Bolesława I Wysokiego (1163–1201) z napisem DVX VRATIZ, która jest najstarsza monetą z nazwą Wrocławia. Ciekawą grupą monet śląskich są brakteaty ratajskie, w tym znany i ciekawy typ z napisem MILOST. Ostatnią chronologicznie grupą monet są szerokie brakteaty śląskie, które reprezentują wiele efektownych i nieznanych do tej pory w literaturze typów, w tym hełm z parą skrzydeł, głowa w koronie czy tarczą z Orłem śląskim.
Zakupiona kolekcja przechowywana jest w Dziale Numizmatów i Pamiątek Historycznych, Muzeum Książąt Lubomirskich, oddział Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, gdzie znacznie wzbogaci kolekcję mennictwa polskiego. Stanowi ona bardzo poważne uzupełnienie wczesnośredniowiecznego mennictwa piastowskiego. Dzięki tak dużemu zakupowi w Muzeum Książąt Lubomirskich znajduje się jedna z największych kolekcja monet pierwszych dwóch królów Polski, których okrągła 1000. rocznica koronacji, przypada na 2025 rok.
(Paweł Milejski)
